Tasarım, bir ürünün ne kadar güzel olabileceğini göstermenin yoludur. Asansör kabini, yük ve insanları taşıdığından, ayrıca son kullanıcı tarafından görülebilen asansörün iki aksamından biri (diğeri kapı) olduğundan asansörün önemli bir bileşenidir. Bu gerçek, asansör kabinini binanın mimari ve dekoratif bir unsuru haline getirir. Bu yüzden kabin tasarımı kişi ve firmaların marka kimliğini ifade etmede önemli bir yere sahiptir. Ayrıca, kabinin özgün ve estetik bir şekilde tasarımlanmasıyla, asansöre binmek etkileyici ve unutulmaz bir seyahate dönüşür. Her ne kadar asansör kabini üç tarafı kapalı bir kutu gibi görülüp, tasarımı kolay gibi gözükse de, tasarımında göz önünde bulundurulması gereken pek çok husus vardır. Bunların başında hiç kuşkusuz ‘erişilebilirlik’ gelmektedir.
Erişilebilirlik; engelliler dahil tüm yolcuların asansörün imkanlarından eşit ve kolay bir şekilde faydalanabilmesine denir. Örneğin, erişilebilirlik standardı olan EN 81-70’e göre, Kabin Kumanda Panelinin kabin içerisinde nasıl konumlandırılması gerektiği detaylı bir şekilde tarif edilmiştir; … kabinin yan duvarında; merkezden açılır kapılı asansörlerde sağda, yana açılır kapılı bir asansörde ise kapının kapanma kenarı tarafında, komşu (ön ve arka) duvarlara en az 40 cm mesafede… Mevzuatta yeri bu kadar açık tarif edilmişken, maalesef bazı kabin imalatçılarının buton panelini kabinin arka duvarında konumlandırdığını üzülerek müşahede etmekteyiz. Böyle bir tasarım, estetikten uzak olması bir yana, tekerlekli sandalye kullanıcıları gibi dezavantajlılara ayrı bir engel çıkaracak, hatta asansöre tek başına binen tekerlekli sandalye kullanıcısının ayakları arka duvara çarpacağı için butonlara yetişmesi mümkün olmayacak. Bu sürede kapılar da otomatik olarak kapanacağı için, asansörde tutsak kalma gibi korkunç senaryolar kaçınılmaz olacaktır.
Engelli bireylerin önüne yeni engeller çıkarmamak, bilakis erişim ve kullanım zorluklarının ayrıca insanlardaki stresin bertaraf edilebilmesi için en baştan tasarım odaklı düşünmek gerek. Tasarım odaklı düşünmede odak noktası insanların ihtiyaçlarıdır. Örneğin 1.000 kg kapasiteli tek girişli bir asansör yapılacak ve bu asansör ‘sedye’ taşıma amacıyla da kullanılacaksa, 1.100 x 2.1000 mm ebatlarında bir kabin planlamak ideal bir çözüm olabilir. Şayet asansör sedye taşıma amacıyla kullanılmayacaksa ve asansör kuyusu da müsaitse, tekerlekli sandalye kullanıcısına ‘kabin içerisinde tam manevra yapma’ olanağı sunacağından, 1.400 x 1.600 mm ebatlarında bir kabin tasarlamak daha uygun bir çözüm sunabilir. Öte yandan, deneyler, yürüme çerçevesi kullanırken geriye dönebilmek için en az 1.200 mm genişliğe ihtiyaç duyulduğunu ortaya koymuştur. Bu yüzden asansörün kısa kenarı en az 1.200 mm olacak şekilde tasarımlamak erişilebilirliği kolaylaştıracaktır. Tasarımcı erişilebilirlik ilkelerine bağlı kalırsa, bundan herkes faydalanabilir; örneğin çocuk arabası taşıyan bir anne ya da ağır bir valiz taşıyan öğrenci vb. gibi…
Kabin tasarımında zıt renkler veya daha da önemlisi zıt tonlar, nesnelerin tanımlanmasına yardımcı olmak ve tehlikelerden kaçınmak için uygun şekilde kullanılabilir. Örneğin; kabin zemini ile pano duvarları zıt (kontrast) renklerden oluşmalı. Örneğin, açık ton gri paslanmaz çelik duvarları olan bir kabin, siyah bir doğal taş gibi bir yer döşemesi ile tamamlanmalı ki, görme zaafı olan bir birey asansöre bindiğinde, kabin sınırlarının farkına varabilsin. Aynı şekilde buton paneli ile bulunduğu duvar, butonlar ile bulunduğu panelin seçiminde birbirine zıt renk renkler tercih etmek asansörün kullanımını kolaylaştırabilir. Kabin aydınlatmasında ise mümkün olduğunca ışığın homojen dağılmasına özen gösterilmelidir. Örneğin homojen bir aydınlatma olanağı sunmayacağı ve gölge çukurları oluşturacağı için, spot lambalar tek aydınlatma kaynağı olarak kullanılmamalı.
Kabinde ayna kullanmak pek çok açıdan faydalıdır: Kullanıcı, asansörü çağırdığında ve kapı açıldığında aynadan kendisini görmek suretiyle kabinin katta olduğundan kolaylıkla emin olabilir. Kabinde bulunan ayna, ortamı daha geniş göstereceğinden, kişilerin kendilerini daha rahat hissetmesini sağlayabilir. Ayrıca kabin arka duvarında kullanılan ayna, tekerlekli sandalye kullanıcısının aynaya bakarak asansörden geri geri çıkmasına yardımcı olur. Bunun gibi sebeplerle kabinin tasarımında ayna vazgeçilmez unsurlardan biridir. Estetik açıdan dekoratif kesim aynalar kullanılabilir.
Tabiki kabinde cam ya da ayna kullanıldığında, bunların kırılsa da dağılmayan ‘lamina’ özellikte olması yolcuların emniyeti için oldukça önemlidir. Bununla birlikte, kabin aksesuarında ayna yerine süper ayna paslanmaz çelik kullanılması, özellikle vandalizme karşı dayanıklı asansörler için tercih sebebidir, ancak bazı insanların abartılı kullanılan süper ayna paslanmaz kaplamadan rahatsız olduğu da bir gerçektir.
Yukarıda örneklendirdiğimiz gibi, tasarımcı öncelikle asansör mevzuatına hakim olmalıdır. Örneğin İtfaiyeci Asansörleri standardı olan TS EN 81-72’ye göre, kabinde kalan (sıkışan) itfaiyecilerin kurtarılması için, kabin tavanına net girişi 0,5 x 0,7 m olan İmdat Geçiş Kapısı yerleştirilmelidir. Ayrıca kabin tavanına doğru yükselmek için bir merdiven veya basma yerleri sağlanmalı ve bunlar imdat geçiş kapısı açıklığının kısa tarafında konumlandırılmalıdır. (bkz. örnek proje) Tasarımda buna dikkat edilmezse, zamana karşı yarışan ve sırtında özel donanımı olan itfaiyecinin kabin çatısına çıkması mümkün olmayabilir.
Asansörlerin panoramik olması, yolcuların panik olma riskinin azaltılmasında ve asansörde kalma halinde asansör dışındaki kişilerle iletişim kurmasında yardımcı olabilir. Bununla birlikte, yükseklik korkusu olanların durumunu ise olumsuz etkileyebilir.
Metalik gri renk gözü yormaz, ayrıca insanlara güven verir. Bu yüzden kabin tasarımında ‘satine paslanmaz’ en yaygın kullanılan kaplama türüdür. Ayrıca koyu tonlardaki kaplamalara nazaran, üzerindeki kiri belli etmez. Bununla birlikte tamamen gri bir kabin boğucu olabilir. Bu yüzden belirli aralıklarla ‘ayna paslanmaz’ şeritler kullanmak suretiyle kabin daha estetik bir hale gelebilir.
Not: Konuyla ilgili daha detaylı bilgi için Elevator World Turkey dergisinin Mayıs-Haziran 2019 sayısında yayımlanan “Asansörler için Evrensel Tasarım İlkeleri: Erişilebilirlik” başlıklı makalemden faydalanılabilir.
Kaynakça:
TS EN 81-70: 2007 Engelliler dahil yolcu asansöleri için erişilebilirlik.
EN 81-70:2018 Accessibility to lifts for persons including persons with disability
TS EN 81-72:2015 İtfaiyeci Asansörleri
elevatorworld.com.tr